وی با داشتن یك انتر فرومتر دقیق توانست فاصله نوری را در عبور از مجاورت یك میله اندازه بگیرد و چون نتیجه مثبت بود آكادمی علوم آمریكا نظریه دكتر حسابی را به چاپ رسانید. برخی همكاران از نامأنوس بودن و جدید بودن این فكر متعجب شدند و برخی از این نظریه استقبال كردند.

شرح آزمایشهای انجام شده و نتیجه آن:

در اثبات این نظریه اگر در آزمایش، نور باریك لیزر از مجاورت یك میله وزین چگال عبور داده شود، سرعت نور كم می شود. در نتیجه پرتو لیزر منحرف میگردد. هرگاه پرتو لیزر بطور مناسبی از میان دو جسم سنگین كه در فاصله ای از هم قرار دارند عبور داده شود انحراف آن هنگام عبور از مجاورت جسم اول و سپس از مجاورت جسم دوم به خوبی معلوم میشود و این انحراف قابل عكسبرداری است.

این آزمایش گسترده بودن ذره را نشان می دهد. بر طبق این آزمایش انحراف زیاد پرتو لیزر فقط در اثر پراش نبوده بلكه مربوط به جسم است. بر حسب این نظریه هر ذره، مثلاً الكترون، كوارك یا گلویون نقطه شكل نیست بلكه بی نهایت گسترده است و در مركز آن چگالی بسیار زیاد بوده و هر چه از مركز فاصله بیشتر شود آن چگالی بتدریج كم می شود. بنابراین یك پرتو نور از یك فضای چگالی عبور كرده و شكست پیدا میكند و انحراف می یابد.

اختلاف تئوری بی نهایت بودن ذرات با تئوریهای قبلی:

در تئوریهای قبلی هر ذره قسمت كوچكی از فضا را در بر دارد یعنی دارای شعاع معینی است و خارج از آن این ذره وجود ندارد ولی در این تئوری ذره تا بی نهایت گسترده است و قسمتی از آن در همه جا وجود دارد.

در تئوریهای جاری نیروی بین دو ذره از تبادل ذرات دیگر ناشی می شود و این نیرو مانند توپی در ورزش بین دو بازیكن رد و بدل می شود و این همان ارتباطی است كه بین آنها حاكم است و در تئوریهای جاری تبادل ذرات دیگری این ارتباط میان دو ذره را ایجاد میكند. مثلاً نوترون كه بین دو ذره مبادله می شود, اما در تئوری دكتر حسابی ارتباط بین دو ذره همان ارتباط گسترده ایست كه در همه جا به علت موجودیت آنها در تمام فضا بین آنها وجود دارد.

ارتباط این تئوری با تئوری نسبیت انیشتین:

تئوری انیشتین می گوید: خواص فضا در حضور ماده با خواص آن در نبود ماده فرق دارد، به عبارت ریاضی یعنی در نبود ماده، فضا تخت است ولی در مجاورت ماده فضا انحنا دارد. اگر بگوییم یك ذره در تمام فضا گسترده است در هر نقطه از فضا چگالی ماده وجود دارد و سرعت نور به آن چگالی بستگی دارد به زبان ریاضی به این چگالی می توان انحنای فضا گفت.

ارتباط فلسفی این تئوری با فلسفه وحدت وجود:

در این نگرش همه ذرات جهان بهم مرتبط هستند. زیرا فرض بر این است كه هر ذره تا بی نهایت گسترده است و همه ذرات جهان در نقاط مختلف جهان با هم وجود دارند. یعنی در واقع قسمت كوچكی از تمام جهان در هر نقطه ای وجود دارد.

 

دکتر حسابی و علامه جعفری در یکی از جلسات هفتگی خود

خدمات فرهنگی ایشان

پژوهش‌های فرهنگی استاد شامل رساله‌ی راه ما (1935)، كتاب نام‌های ایرانی(1319) و رساله‌ای درباره‌ی فیزیك جدید و فلسفه‌ی ایران باستان است. در زمینه‌ی زبان،‌ كتاب‌های وندها و گهواره‌های فارسی(1368)، فرهنگ حسابی 372، رساله‌ی توانایی زبان فارسی(1350) از آثار ماندنی در فرهنگ فارسی هستند.

دكتر حسابی در كتاب وندها و گهواره‌های فارسی می‌نویسد:

 "زبان فارسی یكی از زبان‌های هند و اروپایی است. این زبان‌ها دارای ریشه‌های مشتركی هستند و از هندوستان و ایران و كشورهای اروپا تا جزیره‌ی ایسلند گسترش دارند. این زبان‌ها از نوع زبان‌های تحلیلی و دپسا (Analytic and Agglutmating )می‌باشند.

در ساختمان این زبان‌ها دو جزء وجود دارد. یكی ریشه‌ها و دیگری وندها. ریشه‌ها شامل فصل و اسم و صفت‌اند و وندها شامل پیشوند و پسوند. از تركیب این دو جزء واژه‌ها ساخته می شوند. مثلأ واژه (پیشرفت) از دوسیدن (الساق) ریشه (رفتن) به پیشوند (پیش) ساخته شده است و واژه (گفتار) از ریشه گفتن و پسوند ( آر) ساخته شده است. شماره واژه‌هایی كه با چند ریشه و پسوند و چند پیشوند می‌توان ساخت بسیار زیاد است.

با 1500 ریشه و 150 پسوند می‌شود 225000 = 150×‌1500 واژه ساخت. با تركیب این 225000 واژه با 200 پسوند می‌شود 45000000 = 200×225000 ( چهل و پنج میلیون) واژه دیگر ساخت. در فارسی تركیب‌های فراوان دیگری هم هست كه به این شماره افزوده می شود. مانند تركیب اسم با صفت چون (روش اول) و پیوند اسم با اسم چون (خردپیشه) و فعل با صفت چون و فعل با فعل چون (گفت و شنود)."

    نکاتی از زندگی دکتر حسابی
نکاتی چند

1) پروفسور حسابی به بسیاری از روستاهای ایران مسافرت می کردند ( 15 روز تعطیلات نوروز و 2 تا 3 ماه تعطیلات تابستانی ) مسافرت به تمامی کشورهای اروپایی ( فرانسه ، انگلستان ، آلمان ، ایتالیا ، اتریش ، سوئیس ) و اسکاندیناوی ( دانمارک ، سوئد ، نروژ ) ، کانادا ، امریکا ، روسیه و تمام کشورهای اروپای شرقی ، مصر ، عربستان ، لبنان ، سوریه ، اردن ، ترکیه ، الجزایر ، چین ، ژاپن ، هند ، و کشورهای آسیای میانه هنگ کنگ ، تایلند ، تایوان ، سنگاپور ، آلاسکا و ... نشان دهنده میزان علاقه ایشان به شناخت کشورهای جهان است .

2) برای حل معادلات پیچیده علمی به ویژه محاسبات تئوری شان ، کتابچه های متعددی با برگ های شطرنجی و یک مداد پاک کن داشتند و برای حل یک معادله ، گاه تا شش ماه - حتی در بستر بیماری – کار میکردند .                                                                                  استاد همچنین از قسمت سفید کارتهای دعوت سمینارهای علمی ، برای حل معادلات استفاده میکردند و گاهی به طنز میگفتند « ای کاش هر دو روی این دعوت نامه ها سفید بود تا از آن ها بیشتر استفاده میکردم .»

3) برای ساخت برخی قطعات صنعتی ، تا پاسی از شب کار میکردند . برای مثال حدود هشت ماه  هر روز به یک تراشکار در جنوب شهر مراجعه میکردند و برای ناهار قطعه ای بیسکویت می خوردند تا بتوانند قطعات مورد نظر خود را بسازند و کشور را از واردات بی نیاز کنند .

4) استاد دیوان حافظ را به خوبی می خواندند و تمام نکات عرفانی و فلسفی غزلیات خواجه را تفسیر میکردند . ایشان معتقد بودند که به عنوان یک ایرانی ، نباید غزل حافظ را غلط خواند یا غلط فهمید.

5) هیچ گاه از تحصیل علم غافل نشدند و طی 38 سال پایانی عمر خود ، شبی یک ساعت به فراگیری زبان آلمانی می پرداختند و در این راه به جایی رسیدند که یک استاد زبان آلمانی به نام دوریس که از دوستان بسیار خوبشان بود ، برای ایشان نوشت که اگر کسی شما را نشناسد فکر میکند که مادرتان آلمانی است .

6) هر وقت از خواندن و پژوهش فراغت می یافتند ، به باغبانی می پرداختند و در مواقع لزوم از بیل زدن باغچه های خانه و یا خالی کردن آب حوض خانه اش ابایی نداشتند.

 7) استاد ، فرزندان خود را از کودکی تشویق به فراگیری و انجام فرائض دینی میکردند و حتی آنان را به تلاوت آیات با لهجه صحیح عربی و درک کامل معانی وا میداشتند .

  ) اساتید دانشگاه معمولا به طور متوسط میتوانند دو نسل دانشجو را تربیت کنند ، ولی پروفسور حسابی توانستند هفت نسل استاد و دانشجو را تربیت کنند که این امر یکی از نتایج عمر پر برکت ایشان است .

9) فرانسه ، انگلیسی ، عربی ، آلمانی ، ترکی ، یونانی ، لاتین ، ایتالیایی و روسی از جمله زبانهایی است که استاد به آنها اشراف کامل داشتند. و با زبانهای سانسکریت ، پهلوی و اوستا نیز آشنا بودند

10) اینشتین ، فرمی ، بور ، بورن ، شرویدینگر ، دیراک ، راسل ، آندره ژید ، تلر ، بلاکت ، برگمان و نویمن از جمله دانشمندانی هستند که استاد با آ«ها در تماس بودند.

11) علوم نوین ، تعیین ساعت ایران ، علم مهندسی ، علم فیزیک ، ژئوفیزیک ، انرژی اتمی ، ریاضیات نوین ، ستاره شناسی نوین و موسیقی بر پایه علوم جدید ، از جمله علومی هستند که عنوان بنیان گذاری آنها در ایران ، نصیب استاد شده است.

12) پدر علم فیزیک ، پدر مهندسی نوین ایران ، پدر فرهنگستان و پدر علوم نوین ایران ، از جمله القابی است که استاد به آنها شهرت دارند.

گاهشمار زندگی پروفسور حسابی

1281: سال تولد پروفسور حسابی (تهران)

1288ـ1285: عزیمت به بغداد، دمشق، سوریه

1293ـ1289: تحصیلات ابتدائی در بیروت

1269: پایان تحصیلات متوسطه در کالج آمریکایی بیروت

1299: تحصیلات عالیه دانشگاهی در رشته ادبیات در دانشگاه بیروت (در سن هفده سالگی)

1301: اخذ مدرک « مهندسی راه و ساختمان » از دانشکده مهندسی بیروت

1303:اخذ مدرک «مهندسی معدن» و در کنار آن تحصیل در رشته «ریاضیات و ستاره شناسی» در دانشکده آمریکایی بیروت

1305: گذراندن دو سال اول رشته « حقوق » در دانشگاه سوربن ، گذراندن رشته پزشکی و ادامه تحصیل  در رشته « ریاضیات و ستاره شناسی » ، اخذ مدرک مهندسی برق از دانشکده برق پاریس

1306: اخذ دکترای فیزیک از دانشگاه سوربن فرانسه

1307: تاسیس « دارالمعلمین تهران »

           ساخت اولین رادیو در کشور

1308: تاسیس « دانشسرای عالی » و تدریس فیزیک و مکانیک

1310: ایجاد اولین « ایستگاه هواشناسی »

           نصب اولین دستگاه « رادیولوژی » در ایران ( برای برادرشان دکتر محمد حسابی )

           تشکیل « انجمن زبان فارسی » و بنیان گذار فرهنگستان زبان

1311: تعیین ساعت ایران

           تاسیس اولین بیمارستان خصوصی در ایران

1312: محاسبه، نقشه برداری و احداث راه تهران ـ شمشک

1313: تاسیس دانشگاه تهران ، تصدی پست ریاست و تدریس و عضویت در شورای دانشکده فنی

1315: عضویت در کنگره ریاضی دانان اسلو در نروژ

1321: تاسیس دانشکده علوم ، پایه گذاری و عضویت افتخاری در شورای عالی معارف

           عضویت پیوسته در شورای عالی فرهنگ (21 ـ 1315) و (46 ـ 1325 )

1323: تاسیس « مرکز عدسی اپتیک کاربردی » در دانشگاه تهران

1324: تاسیس اولین رصد خانه نوین در ایران

1325: عضویت در کنفرانس علمی پرینستون

1327: عضویت در هیات تحقیقاتی « انیستو تحقیقات هسته ای شیکاگو »

1330: ماموریت خلع ید از شرکت نفت انگلیسی در دولت مصدق ، رییس هیات مدیره و مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران در دولت دکتر مصدق

           وزیر فرهنگ در دولت دکتر مصدق (31 ـ 1330 )

           پایه گذاری مدارس عشایری و تاسیس « اولین مدرسه عشایری در ایران »

1333: مخالفت با طرح قرارداد ننگین کنسرسیم در مجلس

           تدوین اساسنامه و تاسیس موسسه ملی استاندارد ایران

1334: عضویت در آکادمی علوم نیویورک

1335 : تاسیس « مرکز مدرن تعقیب ماهواره ها » در شیراز

1336 : دریافت نشان کوماندور دولا لژیون دونور از دولت فرانسه

1337 : عضویت در اولین کنفرانس اتمی فرانسه و ژنو

            عضویت در کنفرانس اتمی ژنو تا سال 1347

            عضویت در کنفرانس بین المللی فضا ـ ژنو

            عضویت در « انجمن فیزیک » فرانسه

1340 : مخالفت با طرح قانون ننگین کاپیتولاسیون و کنسرسیوم در مجلس و مخالفت های سیاسی و کناره گیری از مجلس

1341: عضویت در انجمن فیزیک اروپا ، امریکا

1344: پایه گذاری ، تاسیس و ریاست موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران

1345: تاسیس « انجمن ژئوفیزیک » ایران

1346: نماینده ایران در کنفرانس علمی و فنی فضا ، نیویورک

1347: دریافت حکم بازنشستگی تحمیلی توسط رییس وقت دانشگاه تهران ،

          دعوت رییس دانشگاه برای ادامه تحصیل

1349: عضویت پیوسته « فرهنگستان زبان ایران »

           پایه گذاری « مرکز تحقیقات اتمی » و تاسیس « راکتور اتمی » دانشگاه تهران

1350: استاد ممتاز دانشگاه تهران

           تشکیل انجمن فیزیک ایران و ریاست آن از بدو تاسیس

1362: بزرگداشت پروفسور حسابی ، پدر علم فیزیک ایران در کنگره شصت ساله فیزیک ایران

1367: افتتاح تالار سازمان انرزی اتمی ایران با شرکت پرفسور عبدالسلام به پاس بنیان گذاری علم هسته ای در ایران توسط استاد

1368: مرد علمی سال جهان

1370: عضو هیات امنای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی

1371: صاحب کرسی و استاد فیزیک تا سال 1371

           درگذشت ( ساعت 30/7 صبح دوازده شهریور ، بیمارستان دانشگاه ژنو )

منابع:   پروفسور حسابی (سید محسن گلدانسار ) و وبلاگ دکتر حسابی